Hoe is de schade van nachtdiensten te beperken?
De schadelijke effecten van nachtdiensten op de gezondheid zijn te beperken door:
- Minder nachtdienstenm - Beperk het aantal nachtdiensten. Hier valt veel winst te halen door andere organisatie. Zo kunnen sommige taken naar de ochtend of avond verschuiven;
- Gezond roosteren - Een consequent stabiel rooster, met zo min mogelijk wisselingen, is het gezondst. Een voorwaarts roterend (met de klok mee) rooster heeft de voorkeur. Dan werkt iemand eerst ochtend-, dan middag- en dan avonddienst. Op die manier herstelt het lichaam makkelijker dan wanneer je andersom roostert. Verder is het belangrijk om niet te veel nachtdiensten achter elkaar te draaien. Bij twee tot drie diensten raakt het bioritme minder ontregeld. Een nachtwerker heeft tot slot aanzienlijk meer hersteltijd nodig dan iemand die overdag werkt, zo blijkt uit VU-onderzoek. Om volledig te herstellen van twee weken 12-urige nachtdiensten hadden de medewerkers uit het onderzoek 14 dagen nodig. Zij die overdag werkten, deden daar slechts vier dagen over;
- Zelf roosteren - Door meer invloed te hebben op het eigen rooster kan meer rekening worden gehouden met het 'chronotype' en de levensfase. Nachtmensen zullen vaker een nachtdienst willen draaien dan ochtendmensen of mensen met kleine kinderen. Zelf roosteren geen echter wondermiddel, het is onverstandig om radicaal alle diensten open liggen, de vorm die meestal standaard meekomt met zelfroostersoftware. De stap die teams moeten zetten, is dan te groot, er wordt een te groot beroep gedaan op dialoog en volwassen verhoudingen. Zelf roosteren bestaat in vele varianten. Kies in het begin liever een minder verregaande vorm, laat medewerkers bijvoorbeeld alleen de wijzigingen zelf regelen of een deel van de diensten;
- Kunstlicht - Lichttherapie overdag, aan het eind van de nachtdiensten kan helpen om weer sneller terug in het normale ritme te komen. Over lichttherapie in de nacht zijn de meningen verdeeld. Extra licht in de nacht helpt nachtwerkers alerter te blijven, maar het ontregelt de biologische klok nog verder. Wel zijn er resultaten geboekt door bepaalde frequenties uit het licht te filteren, maar dat moet nog beter worden uitgezocht;
- Powernap - Als het ook maar enigszins in te passen is in het rooster, ergens in het midden van de nacht. Zo’n hazeslaapje van circa een halfuur kan de hormonale ontregeling door het slaaptekort tegengaan en geeft het immuunsysteem een oppepper, blijkt uit Frans onderzoek. Hou er rekening mee dat het nog wel een kwartier duurt voordat iemand helemaal wakker is. Die eerste vijftien minuten mag een medewerker dus nog niet on call zijn;
- Licht voedsel - Slaaptekort ontregelt de hormoonhuishouding. Nachtwerkers krijgen daarom extra trek en dan ook nog eens zin in koolhydraten, in ongezonde dingen als cola, chips en chocola.‘s Nachts wordt het eten ook nog eens slechter verwerkt. Dat verklaart waarom nachtwerkers een neiging hebben tot het ontwikkelen van diabetes. Een antwoord op dit probleem heeft de wetenschap nog niet gevonden, anders dan de verleiding om te snacken zo veel mogelijk proberen te weerstaan. Probeer licht en gezond te eten;
- Niet alle vrouwen - Al langer is er een verband bekend tussen nachtwerk en aandoeningen als (borst)kanker en obesitas. Het stond echter nog niet vast of dat lag aan de verstoring van het dag-nachtritme zelf of bijvoorbeeld door een andere leefstijl die samenhangt met nachtwerk. Een studie van het Erasmus MC en RIVM toont dit verband voor het eerst aan op basis van een experiment – weliswaar in muizen. Nog onderzocht moet worden in hoeverre de bevindingen in de muis zich vertalen naar de mens, maar aangezien de biologische klok en de wijze waarop kanker ontstaat bij mens en muis identiek zijn, raden de onderzoekers vrouwen met een aangeboren risico voor borstkanker af om ploegendiensten te draaien.
Pro-abonnees downloaden gratis het Ebook met 309 vragen en antwoorden over Gezondheidsmanagement.